RYS HISTORYCZNY TERENÓW NALEŻĄCYCH DO GMINY

     Ruda Maleniecka - dawniej wieś folwarczna, której nazwa pochodzi z 1839 roku i jest to nazwa mieszano złożona związana z eksploatacją i przetwórstwem bogactw naturalnych. Znajdował się tu dwór położony wraz z kaplicą i zabudowaniami gospodarczymi w rozległym parku krajobrazowym, przeciętym rzeką Czarną i połączonym kanałem - "młynówką". Budynek dworu to budynek murowany pochodzący z końca XVIII wieku. Budynki gospodarcze - to budynki murowane pochodzące z połowy XIX wieku. Na uwagę zasługują dworek ogrodnika - parterowy, z piętrowym ryzolitem środkowym i stróżówką przy bramie wjazdowej - parterowa z ryzolitem ujętym w pilastry i uwieńczonym trójkątnym szczytem. Kaplica neoromańska pod wezwaniem Zwiastowania Najświętszej Marii Panny została zbudowana wg projektu Jana Jakuba Gaya. Jest to kaplica jednonawowa z prezbiterium i apsydą, pochodzi z roku 1848. W fasadzie portal z rzeźbami, wewnątrz dekoracja stiukowa. Ołtarz główny z obrazem NMP pochodzi z połowy XIX wieku. Figury przydrożne - drewniana kapliczka na słupku z 1839r. oraz postument na stopniach kamiennych z napisem i datą 1847r, zwieńczony żeliwnym krucyfiksem.

     W Królestwie Polskim w1823 roku w obecnych granicach administracyjnych gminy, znajdowały się zakłady górnicze i hutnicze w:
- Kołońcu - własność Kiełczewskiego,
- Maleńcu - księcia Hessen - Darmnstadt,
- Machorach - Fraenkla,
- Rudzie Malenieckiej - Małachowskich.

     Ruda Maleniecka to również skupisko bogactw naturalnych takich jak: ruda żelaza, glinka ogniotrwała, torf. Wymienione bogactwa umożliwiły rozwinięcie się wielu zakładów. W Rudzie istniały w XIX wieku: kuźnia, od roku 1835 duży zakład hutniczy, wielki piec czynny do przełomu XIX i XX wieku. Do roku 1912 pracowały dwie pudlingarnie (w Rudzie i Cieklińsku). Istniały również walcownie, odlewnia, warsztaty mechaniczne, walcownia blachy, gwoździarnia, fabryka łopat, sztyftów i okuć, cegielnie(cegła ogniotrwała i zwyczajna) oraz młyn wodny.

Maleniec to wieś, która słynie rzadko spotykanego zabytku. Jest nim stara walcownia, założona w 1874 roku, zachowana bez prób unowocześniania. Zbudowana nad rzeką Czarną, napędzana była wodą za pomocą koła napędowego, systemu wałów i kół zębatych. Istniały tu również fabryki żelaza, gwoździarnie i fryszerki.

Machory to dawna wieś folwarczna. Znajdowały się tutaj kopalnie glinki białej i rudy żelaza. Istniał też wielki piec i fryszerka.

Kołoniec to również dawna wieś folwarczna. Znajdował się tu wielki piec i walcownia z początku XIX wieku. Kołoniec posiada również figury przydrożne. Pierwsza to murowany na cokole postument zwieńczony krzyżem z 1845 roku. Druga to krzyż modrzewiowy zakończony pazdurem z pierwszej połowy XIX wieku.

Lipa to kolejna miejscowość w gminie, w której znajduje się kościół pod wezwaniem św. Wawrzyńca i św. Katarzyny. Pierwotny wybudowany w 1129 roku, obecny wniesiony w 1761 roku dzięki Ignacemu Strzęboszowi podczaszemu podlaskiemu, ze starszą kaplicą św. Rozalii (dawniej Matki Boskiej Różańcowej), przybudowana około 1636 roku do poprzedniego kościoła. Został on odnowiony gruntownie w 1875 roku7. Jest to kościół drewniany, konstrukcji zrębowej, oszalowany, jednonawowy z węższym wielobocznym zamkniętym prezbiterium, przy którym jest zakrystia. W ołtarzu głównym obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XVII wieku przemalowany w końcu wieku XVIII. Dwa ołtarze boczne z obrazami św. Jakuba Nepomucena i św. Walentego. W kaplicy znajdują się dwa ołtarze barokowe z końca XVII wieku. Organy klasycystyczne pochodzą z1801 roku. Chrzcielnica kamienna o charakterze gotyckim, płyta nagrobna Marty ze Zborowskich Strzęboszowej, podczaszy podlaskiej, marmurowa. W kościele znajduje się również monstrancja barokowa z XVII wieku z figurkami Matki Boskiej, świętych i aniołów oraz kielichy wczesnobarokowe, pacyfikaty barokowe i relikwie w formie monstrancji.

W Młotkowicach znajduje się kapliczka z 1937 roku z rzeźbą ludową św. Jana Nepomucena.

Gmina może poszczycić się również tradycjami rybackimi. W 1912 roku właściciel Rudy Malenieckiej Felicjan Jankowski sprowadził prof. Franciszka Staffa i oddał do jego dyspozycji budynki i otaczające tereny. Stworzyli tu Doświadczalną Stację Rybacką. W budynkach założono system akwariów, a w otoczeniu liczne tarliska i stawy hodowlano-doświadczalne. Pracowali tu wraz z prof. Staffem liczny studenci licznych narodowości, a wśród nich późniejszy dyrektor Instytutu Ichtiologii PAN Władysław Stegman. Dorobek stacji był ogromny, wyhodowano tu karpia królewskiego (z małą ilością łusek), którego rozpowszechniono na całą Europę. Stacja istniała do 1921 roku, w tym okresie zespół pracowników naukowych opracował i opublikował 123 prace naukowe, które do dziś są znane i przenoszone na grunt praktyki. Budynek istniejący do dziś i stawy znane są pod tradycyjną nazwą ,, Doświadczalnia".
Dziedzic Jankowski wyniki doświadczeń wcielał w życie , a hodowle karpia królewskiego rozwinął na szeroką skale. W tym celu rozbudował sieć stawów, obok Doświadczalni powstały Śluza, Cieklińsko, Starzyk, Czapla.

Na przełomie wieku XIX i XX w Rudzie Malenieckiej zaczął rozwijać się również przemysł tartaczno-drzewny. Mały tartak na placu dzisiejszego przedszkola istniał już w końcu XIX wieku. Spłonął on w 1905 roku. Wówczas Felicjan Jankowski przystąpił do budowy nowego na 8 ha placu z dwoma trakami o napędzie parowym. Sprowadził on z Anglii okrętową maszynę parową dużej mocy, która poruszała traki i szereg innych urządzeni do roku 1907. Był to największy w tym okresie tartak, który dawał zatrudnienie robotnikom, a także licznym wozakom. W 1927 roku wdzięczni robotnicy tartaku ufundowali piękną figurkę (przy tartaku).

W obecnym kształcie gmina Ruda Maleniecka działa od roku 1986 kiedy to została powołana jako jednostka administracyjna.
Zachowane zabytki oraz zapis historyczny świadczą o bardzo wysokim uprzemysłowieniu tego terenu i o jego świetności w XIX wieku.